SPOMENIK TJENTIŠTE - POMNIK PAMIĘCI BITWY NAD SUTJESKĄ

BOŚNIA I HERCEGOWINA

(43°20’46.0”N  18°41’12.6”E)

Pomnik znajdujący się we wsi Tjentište (Тјентиште) na terenie Parku Narodowego Sutjeska w Bośni i Hercegowinie stanowi część pamiątkowego kompleksu „Dolina Bohaterów” (Dolina Heroja).

Wybudowany na zlecenie marszałka Josip’a Broz „Tito” upamiętnia największą bitwę partyzancką II wojny światowej. Autorem imponującego pomnika jest Midrag Zivković – akademicki rzeźbiarz z Belgradu. Dwa betonowe monolity (12m wysokości i 25m szerokości) wykonane z białego betonu mają wielowymiarową symbolikę – ukazują surową przestrzeń wokół której rozegrała się bitwa, dwie armie stojące naprzeciw siebie nad przełomem Sutjeski, czy też rozpostarte skrzydła jako wrogie okrążenie najeźdźcy.

Tuż pod pomnikiem znajduje się płaski kamienny ołtarz a na nim wyryty napis „OVDE POČIVA 3301 BORAC SA SUTJESKE” (który z grubsza można przetłumaczyć: Tu spoczywa 3301 poległych w bitwie nad Sutjeską). Kamienna płyta ułożona jest na zbiorowym grobie partyzantów, których szczątki znajdywano w okolicy jeszcze długo po wojnie. Dalej do góry prowadzą schody, którymi dojdziemy, do amfiteatru gdzie na kamiennych pierścieniach wokół wygrawerowane są nazwy 16 brygad biorących udział w bitwie wraz z Centralnym Szpitalem i Naczelnym Dowództwem.

Gdy wiosną 1943 roku jugosłowiańscy partyzanci zdobyli kontrolę nad znacznym obszarem pogranicza Bośni i Czarnogóry zaniepokojeni tym Niemcy postanowili przeprowadzić antypartyzancką operację nazwaną „Operation Schwartz” lub „Piąta Ofensywa”. Jej głównym celem było zniszczenie partyzanckiej armii Jugosławii, zniesienie jej kontroli nad pograniczem i schwytanie ich przywódcy - „Tito”. Od 15 maja do 15 czerwca 1943 roku nad rzeką Sutjeska przeprowadzono masowy atak wojsk osi ze wszystkich kierunków – Sarajewa, Mostaru, Fočy, Pljevlji, Berane i Podgoricy. W walkach które toczyły się przez miesiąc starło się  22 000 tyś partyzantów kontra 127 000 tyś żołnierzy osi (4 dywizje niemieckie, 3 włoskie a także oddziały chorwackie i bułgarskie). Partyzanci podejmowali próby przedarcia się w różnych kierunkach, dopiero w okolicach wsi Tjentište nad rzeką Sutjeska udało im się przedostać przez zaciskające się okrążenie wroga. Niestety ponieśli bardzo duże straty – w walkach zginęło ok. 7000 tyś partyzantów, a ciężej rannych musieli pozostawić na łasce okupanta. Niepowodzenie ofensywy było punktem  zwrotnym w historii Jugosławii   pod  koniec  drugiej  wojny  światowej. Według  powojennej propagandy Tito wyszedł z walk cało dzięki swojemu psu, który przyjął za niego śmiertelna kulę. 

Niedaleko pomnika znajduje się Dom Pamięci bitwy nad Sutjeską (Spomen Kuča) budowany w latach 1964 – 1971, dzieło architekta Ranko Radovića późniejszego profesora i teoretyka architektury. Budynek jednokondygnacyjny ze stromymi dachami przypominający letni szałas pasterski tworzy jedność z naturalnym otoczeniem. Opuszczony aż do ziemi dach stanowi odmianę tradycyjnej architektury. Wnętrze w latach 1971-1974 zostało ozdobione freskami autorstwa Krsto Hegedušića, które stanowią 13 cykli tematycznych na 124m². Każdy z nich nosi swoją nazwę i symbolizuje część Bitwy – min. Sutjeska - krwawa rzeka dzieci i psów, Okupant, Ucieczka, Taniec faszyzmu – stanowią one ważną rolę kulturowego i historycznego dziedzictwa. Na ścianach znajdują się nazwiska 7370 żołnierzy, którzy zginęli w bitwie nad Sutjeską.

Kompleks ten był jednym z najbardziej popularnych w Bośni, przybywali tu ludzie z całej Jugosławi, Europy i świata aby oddać hołd i dowiedzieć się o tragicznych wydarzeniach, które miały tu miejsce. Był to również za czasów Jugosławii obowiązkowy punkt wycieczek szkolnych. Niestety w latach 1992 - 1995 gdy teren ten pozostawał pod kontrolą bośniackich Serbów (VRS) cały kompleks popadł w zniszczenie i ruinę a wiele z eksponatów muzealnych,  i zabytków zostało zrabowanych oraz splądrowanych. Niektóre z historii mówią o tym jakoby dowódca VRS wyszedł z inicjatywą wysadzenia w powietrze pomnika, ocalał on tylko dlatego że jego pułk nie posiadał 1000 kg dynamitu potrzebnego do wysadzenia go. Oprócz Domu Pamięci i Pomnika w skład kompleksu „Doliny Bohaterów” wchodzą liczne pomniki, pamiątkowe tablice, miejsca pamięci i obiekty rekreacyjne min. grób Savy Kovacevica oraz Nuri Pozderca, miejsce ranienia Tito na Ozrem, pomnik śmierci Ivana Gorana Kovacica i dr Simo Miloszevicia, Centrum Młodzieży, Hotel Mladost, Hotel Sutjeska.

W 1973 roku, w 30 rocznicę bitwy  nakręcono tu jeden z najdroższych filmów w historii kina jugosłowiańskiego „Bitwa o Sutjeskę” znany też jako „Piąta ofensywa” w reżyserii Stipe Delica gdzie główną rolę zagrał Richard Burton.

http://www.foca-online.info/  

http://www.npsutjeska.info/